Een beleggingsportefeuille schenken met voorbehoud van vruchtgebruik

Wie belegt, doet dat om op lange termijn een rendement te behalen. ‘Lange termijn’ is natuurlijk een rekbaar begrip. En daarom is het best mogelijk dat u met de jaren een beleggingsportefeuille heeft opgebouwd die u uiteindelijk ‘niet meer nodig zal hebben’ om de rest van uw leven comfortabel door te brengen. Bovendien komt met het ouder worden ook vroeg of laat de vraag: wat met mijn beleggingen als ik er niet meer ben?

Het erf- en schenkingsrecht in België laat zich helaas niet op een paar A4’tjes samenvatten. Daarom eerst deze kleine lettertjes: laat u altijd adviseren en bijstaan door een expert in vermogensplanning of een notaris die zicht heeft op uw persoonlijke situatie als u uw vermogensoverdracht organiseert.

Situatie 1: u heeft niets geregeld

Als u niets heeft geregeld vóór uw overlijden, dan zal/zullen uw wettelijke erfgena(a)m(en) erfbelasting betalen op uw effectenportefeuille. De belasting wordt berekend op het geheel van de roerende goederen (cash, beleggingen, juwelen, …) dat een begunstigde krijgt, dus niet op elk onderdeel apart. Hoe hoog de erfbelasting precies zal zijn, hangt af van verschillende zaken. Het gewest waarin u gedurende de vijf jaren voor uw overlijden woonde, speelt een rol. En natuurlijk ook de vastgestelde waarde van de nalatenschap. Elk gewest hanteert daarbij progressieve schijven. Dit betekent dat de eerste schijf aan een laag tarief wordt belast, de volgende schijf aan een hoger tarief, enzovoort. Daarnaast speelt de (familiale) band een rol om te bepalen hoeveel erfbelasting de begunstigden moeten betalen. In rechte lijn (kind, kleinkind, ouder, grootouder) en tussen gehuwde of wettelijk samenwonende partners worden roerende goederen (zoals een beleggingsportefeuille) in het Vlaams Gewest belast aan de laagste tarieven. Die tarieven bedragen 3% in de laagste schijf en 27% in de hoogste schijf. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest bedraagt het laagste tarief 3% en het hoogste 30%. Is de wettelijke erfgenaam geen gehuwde of wettelijk samenwonende partner of zit hij/zij niet in rechte lijn, dan zijn de tarieven (veel) hoger.

Situatie 2: u laat uw beleggingsportefeuille na via een testament

Als u specifiek iets regelt voor uw beleggingsportefeuille als u er niet meer bent, bijvoorbeeld via een testament, dan zal de begunstigde ook in dat geval erfbelasting betalen op uw effectenportefeuille. Het principe en de tarieven zijn dezelfde als hierboven beschreven (voor goede doelen gelden uitzonderingen die we hier buiten beschouwing laten).

Het grote voordeel van een testament is evenwel dat u veel meer flexibiliteit heeft om uw nalatenschap toe te wijzen; u kan dus afwijken van de ‘standaardprocedure’. Daarnaast kan u ook steeds bij leven terugkomen op uw beslissing en een nieuw testament opstellen, waardoor een eerder testament vervalt.

Dankzij een testament kan u bijvoorbeeld een van uw kinderen bevoordelen of zelfs iemand die geen wettelijke erfgenaam is (een vriend, de buurvrouw …). U moet dan wel rekening houden met beperkingen. Zo kan u niet zomaar alles aan een ‘vreemde’ of aan één kind nalaten als u meerdere kinderen heeft; benadeelde kinderen kunnen in dat geval hun minimumdeel opeisen. Als u iets nalaat aan een derde, dan zal die ook hoge erfbelasting betalen: de tarieven kunnen tot 55% oplopen in het Vlaams Gewest, en tot 80% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Waals Gewest.

Zoals u merkt, is de erfbelasting ook bij een flexibel instrument als een testament niet min (3% in het beste geval). Precies daarom kan u overwegen om al tijdens uw leven uw beleggingsportefeuille of een deel ervan te schenken. Aan de andere kant heeft u die portefeuille wellicht met veel discipline en toewijding beheert, u heeft risico’s genomen en u wil die portefeuille wellicht ook niet zomaar ‘cadeau’ doen. Gelukkig bestaat daar een oplossing voor: een beleggingsportefeuille schenken met voorbehoud van vruchtgebruik.

Situatie 3: u schenkt met voorbehoud van vruchtgebruik

Een piste kan zijn om uw effectenportefeuille gewoon te schenken via een bankgift, dus zonder voorbehoud van vruchtgebruik. U stelt hiervoor aangetekende brieven op en/of voorziet een bewijsdocument van de gift (een pacte adjoint). Het grote voordeel is dat er dan geen schenkbelasting verschuldigd is én dat de begiftigden geen erfbelasting zullen betalen, tenminste als u na de schenking nog minstens 3 jaar (Vlaams Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) of 5 jaar (Waals Gewest) leeft. Overlijdt u toch binnen deze zogenaamde ‘verdachte periode’ dan zijn de begiftigden alsnog erfbelasting verschuldigd. Ook als het ‘papierwerk’ niet volgens de regels van de kunst is opgesteld of zoek is geraakt, kunnen de begiftigden in het vizier van de fiscus komen. Met zo’n schenking neemt u dus een bepaald risico, kan u niet schenken met voorbehoud van vruchtgebruik en worden sommige beleggingen uitgesloten (zoals termijnrekeningen en tak21- en tak23-beleggingsverzekeringen).

In tegenstelling tot een ‘gewone’ schenking (bankgift) biedt een notariële schenking met voorbehoud in beeld een pak voordelen, al betaalt u er wel schenkbelasting op. Bij zo’n notariële schenking draagt u enkel de blote eigendom over. Het vruchtgebruik blijft voor u - de schenker - en dooft pas uit bij uw overlijden. De voordelen:

> U behoudt het beheer over de portefeuille Stel dat er een aandeel in de portefeuille ondermaats presteert, of overgewaardeerd is. Ook al heeft u de blote eigendom geschonken, toch kan u deze aandelen nog steeds verkopen. Let wel: u mag dit enkel doen als het bijdraagt aan het goed beheer van de portefeuille en als u de opgebrachte middelen in de portefeuille houdt of er andere effecten mee aankoopt. U mag dus niets uit de portefeuille verkopen om zelf van de opbrengst te genieten.

> U behoudt de inkomsten Als vruchtgebruiker behoudt u het recht op de inkomsten van de portefeuille, zoals de dividenden van aandelen en/of coupons van obligaties. Let wel: u kan enkel aanspraak maken op de inkomsten van de portefeuille; de meerwaarden worden in regel herbelegd.

> U behoudt de controle Stel dat uw kind of de begiftigde halsoverkop verliefd wordt en niet alleen zijn hart opent, maar ook zijn of haar portemonnee … Daarom kan u in de notariële akte laten opnemen dat de begiftigde de blote eigendom niet mag overdragen zolang u in leven bent. Bijvoorbeeld door te stipuleren dat de portefeuille niet in een gemeenschap van goederen of in om het even welke onverdeeldheid ingebracht mag worden.

Een beleggingsportefeuille schenken met voorbehoud van vruchtgebruik is een heel flexibele manier om tegelijk te schenken en tegelijk voorwaarden en lasten aan de schenking te koppelen. U kan daarin overigens zo ver gaan als u wenst, en extra modaliteiten toevoegen (goed om weten: sommige kunt u ook toevoegen bij een gewone bankgift). Enkele voorbeelden:

> Een conventioneel recht van terugkeer bij vooroverlijden van de begiftigde: als uw kind of de begiftigde overlijdt voordat u overlijdt, dan keert de beleggingsportefeuille terug naar u. > Een extra financiële last: de inkomsten van dividenden en coupons kunnen van jaar tot jaar verschillen. Net daarom kan u ook in een (minimale) financiële last voorzien. Als de inkomsten in een jaar onder een bepaald percentage vallen, dan dient uw kind of de begiftigde het tekort bij te leggen.

> Een dekking van uitzonderlijke kosten voor u als schenker, zoals de huur van een serviceflat, of geneeskundige verzorging. > Schenkt u een beleggingsportefeuille met een partner? Dan kan het ook interessant zijn om een beding van conventionele aanwas van het vruchtgebruik in de akte op te nemen. Dat klinkt ingewikkeld, maar komt erop neer dat de langstlevende partner het vruchtgebruik op de volledige effectenportefeuille geniet na het overlijden van de andere partner, en dat volgens dezelfde modaliteiten, voorwaarden en lasten als bepaald in de schenkingsakte.

Hoeveel schenkbelasting is verschuldigd?

Als u uw beleggingsportefeuille met voorbehoud van vruchtgebruik schenkt, moet u langs de notaris en moet de akte verplicht geregistreerd worden. Naast het ereloon van de notaris zijn er de kosten voor de akte zelf en kunnen er nog bijkomende kosten zijn als de notaris opzoekingen moet verrichten.

Tussen ouders en kinderen bedraagt de schenkbelasting in regel 3% (in het Vlaams Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) of 3,3% (in het Waals Gewest). Voor anderen loopt de schenkbelasting op tot 7% in het Vlaams Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest en tot 5,5% in het Waals Gewest. Let opnieuw op: u kan niet zomaar alles schenken aan één kind of aan anderen; benadeelde kinderen kunnen in dat geval na uw overlijden het deel opeisen waarop ze recht hebben. De schenkbelasting wordt berekend op de waarde van de volle eigendom van de portefeuille. Als deze schenkingsrechten betaald zijn, is er later geen erfbelasting meer verschuldigd op het moment dat de begiftigde er volle eigenaar van wordt.

De tijd nog niet rijp om aan schenken te denken? Bij Keytrade Bank zet u uw geld ondertussen vlot aan het werk