Trouwen, samenwonen of LAT-relatie: de impact op schenken en erven

Op vrijersvoeten gaan was een serieuze aangelegenheid in de oude tijd. Even lichtzinnig naar links of naar rechts swipen? Niet dus. Daten deed je met maar één doel. Trouwen!

Vandaag zijn de omgangsregels gelukkig wat losser. Tegelijk zijn er ook andere samenlevingsvormen ontstaan, die beter beantwoorden aan de tijdgeest. Alleen betekent dat niet dat elke samenlevingsvorm vandaag juridisch en fiscaal als gelijk beschouwd wordt. Zeker niet op vlak van schenken en erven.[@Keytrade Bank: indien technisch mogelijk -> misschien werken met springlinks of 4 secties die je kan open- en dichtklappen?]

1. Schenken en erven in een LAT-relatie 2. Schenken en erven bij feitelijk samenwonen

3. Schenken en erven bij wettelijk samenwonen 4. Schenken en erven bij gehuwden

1. Schenken en erven in een LAT-relatie

> Wat?

Uw partner en u zijn op verschillende adressen gedomicilieerd? Dan hebben jullie een LAT-relatie (Living Apart Together). Hoewel jullie misschien al een koppel zijn sinds de peutertuin en elkaars gedachten kunnen lezen, toch zijn jullie juridisch en fiscaal gezien vreemden voor elkaar. Dat heeft verschillende implicaties. Zo blijven de inkomsten die jullie elk tijdens de relatie verwerven strikt gezien tot jullie eigen apart vermogen behoren. Ook het vermogen dat jullie afzonderlijk opbouwden vóór jullie relatie blijft eigen vermogen. De ene kan bovendien niet aansprakelijk zijn voor de schulden van de andere. Elkeen dient eveneens een aparte belastingbrief in te dienen.

> Niets geregeld bij overlijden?

Overlijdt uw LAT-partner, dan komt de volledige nalatenschap toe aan de wettelijke erfgenamen van de overledene. Anders gezegd: sterft uw partner zonder ‘iets geregeld’ te hebben voor u (bijvoorbeeld via een testament), dan ontvangt u niets uit zijn of haar nalatenschap. Dus ook al hadden jullie 40 jaar lang een LAT-relatie, en ook al hebben jullie kinderen: de langstlevende krijgt niets uit de nalatenschap als er niets geregeld is. Heeft u een LAT-relatie en wil u dat uw partner iets erft als u er plots niet meer bent? Dan moet u dus zélf stappen zetten, bijvoorbeeld door een testament op te maken of te werken met een derdenbeding.

> Erven?

Erft u roerende goederen (geld, aandelen, juwelen …) van uw LAT-partner, bijvoorbeeld omdat zij of hij iets nalaat via een testament (we laten onroerende goederen buiten beschouwing in dit artikel)? Dan wordt u hierop stevig belast. In het Vlaams Gewest bedraagt de erfbelasting tussen derden (jullie zijn immers vreemden) 25% in de laagste schijf en 55% in de hoogste schijf voor roerende goederen. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het laagste tarief 40% en betaalt u in de hoogste schijf 80%. In het Waals Gewest is dat respectievelijk 30 en 80%.

LAT-relatie of feitelijk samenwonend: al aan de vriendenerfenis gedacht?

Sinds juli 2021 bestaat er de ‘vriendenerfenis’ in Vlaanderen, en vanaf 2024 komt die er ook in Brussel. Met de vriendenerfenis kan u onder het meest gunstige fiscale tarief een deel van uw erfenis nalaten aan een of meerdere ‘vrienden’ of aan bloedverwanten die niet van de eerste graad zijn. En dus ook aan uw partner in een LAT-relatie of partner waarmee u feitelijk samenwoont. Op de vriendenerfenis is een laag tarief (3%) van erfbelasting van toepassing. De vriendenerfenis is evenwel beperkt tot een schijf van 15.000 euro. Bovendien geldt het plafond van 15.000 euro niet per vriend, maar voor alle vrienden samen.

> Schenken?

Om een stevige successiefactuur te voorkomen, kan het een idee zijn om roerende goederen te schenken aan uw LAT-partner, terwijl u dus nog leeft. Als dat met een bankgift gebeurt, is hierop in de regel geen schenkbelasting verschuldigd. Woont de schenker in het Vlaams Gewest of Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en overlijdt zij/hij in de periode 3 jaar na de schenking? Dan is er alsnog erfbelasting verschuldigd (zie tarieven hierboven). Let op: in het Waals Gewest geldt een periode van 5 jaar. Als jullie het risico op een torenhoge erfbelasting helemaal willen vermijden, dan kan een notariële schenking een alternatief zijn. Er moet dan schenkbelasting betaald worden - in Vlaanderen en Brussel is dat 7% en in Wallonië 5,5% - maar nadien is er in regel geen erfbelasting verschuldigd, ook al overlijdt de schenker binnen de 3 of 5 jaar.

2. Schenken en erven bij feitelijk samenwonen

> Wat?

U woont samen met uw partner op een gezamenlijk adres en jullie delen het huishouden? Dan wonen jullie feitelijk samen. Feitelijk samenwonen is niet alleen voorbehouden aan ‘romantische relaties’. Ook bijvoorbeeld broers en zussen kunnen feitelijk samenwonen. Bovendien hoeft dat niet beperkt te zijn tot twee mensen, u kan ook feitelijk samenwonen in een ménage à trois. In theorie hoeft u zelfs niet op hetzelfde adres gedomicilieerd te zijn. Dat u feitelijk samenwoont kan u ook bewijzen - mocht dat ooit nodig blijken - via bijvoorbeeld een verklaring van de buren of een volmacht op elkaars zichtrekening. Ook hier zijn de basisregels dezelfde als bij een LAT-relatie:

• De ene partner kan niet aansprakelijk zijn voor de schulden van de andere.
• De inkomsten en het vermogen blijven eigen: zowel het vermogen dat opgebouwd werd vóórdat jullie feitelijk samenwoonden als het vermogen dat elkeen verkrijgt tijdens het feitelijk samenwonen.
• Elkeen dient apart zijn of haar eigen belastingbrief in.

Indien jullie dat wensen, kunnen jullie samen een samenlevingsovereenkomst opmaken. Daarin lijsten jullie praktische afspraken op. Bijvoorbeeld wie precies wat bezit, zodat er bij een breuk minder kans op een dispuut is.

> Niets geregeld bij overlijden?

Woont u feitelijk samen en overlijdt uw partner? Dan komt de volledige nalatenschap toe aan de wettelijke erfgenamen van uw overleden partner. Overlijdt uw partner zonder iets geregeld te hebben voor u, dan ontvangt u dus niets. Of jullie samen kinderen hebben of niet, maakt niet uit. Ook als jullie al pakweg al 30 jaar feitelijk samenwonen, maakt geen verschil. Woont u feitelijk samen en wil u dat uw partner wél iets erft als u er plots niet meer bent? Dan moet u zelf stappen ondernemen, bijvoorbeeld door een testament op te stellen of te werken met een derdenbeding.

> Erven?

Erft u roerende goederen van uw partner, bijvoorbeeld omdat zij of hij iets heeft nagelaten via een testament? Dan komt de fiscus langs. In het Vlaams Gewest bedraagt de erfbelasting tussen feitelijk samenwonenden in principe 25% in de laagste schijf en 55% in de hoogste schijf (zie verder voor uitzonderingen). In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het laagste tarief 40% en betaalt u in de hoogste schijf 80%. In het Waals Gewest is dat respectievelijk 30 en 80%. Onder bepaalde voorwaarden kunnen lagere tarieven in de erfbelasting van kracht zijn. Dit zijn dezelfde tarieven die voor gehuwden tellen. Let wel: deze gunstregeling geldt enkel in het Vlaams Gewest. Om in aanmerking te komen moeten jullie minstens één jaar feitelijk samengewoond hebben en een gemeenschappelijke huishouding voeren. De langstlevende partner betaalt dan de meest voordelige tarieven van erfbelasting voor roerende goederen (3%, 9% en 27%) en op de eerste 50.000 euro roerend vermogen is er zelfs geen erfbelasting verschuldigd. Wonen jullie meer dan drie jaar feitelijk samen? Dan kunnen jullie in het Vlaams Gewest genieten van de vrijstelling van successierechten voor de gezinswoning. Let op, de partners moeten dan wel zelf een regeling treffen opdat de feitelijke samenwonende partner effectief kan erven.

> Schenken?

Om die successiefactuur in te dammen, kan het een idee zijn om roerende goederen bij leven te schenken. Als dat met een bankgift gebeurt, is hierop in de regel geen schenkbelasting verschuldigd. Woont de schenker in Vlaanderen of Brussel, en overlijdt zij/hij in de periode 3 jaar na de schenking? Dan is er alsnog wél erfbelasting verschuldigd (zie tarieven hierboven). Opgelet: in het Waals Gewest geldt een ‘wachttijd’ van 5 jaar. Als u het risico op een hoge erfbelasting helemaal wil vermijden, dan kan een notariële schenking een alternatief zijn. Er moet dan schenkbelasting betaald worden - in Vlaanderen en Brussel bedraagt het tarief in principe 7% (zie verder voor uitzonderingen) en in Wallonië 5,5% - maar nadien is er in regel geen erfbelasting meer verschuldigd, ook al overlijdt de schenker binnen de 3 of 5 jaar na de schenking.

Wonen jullie al minstens één jaar feitelijk samen in het Vlaams Gewest en voeren jullie een gemeenschappelijke huishouding? Dan genieten jullie hetzelfde lage tarief van schenkbelasting voor gehuwden. In plaats van 7% is dat 3%. Vanaf 2024 zullen feitelijk samenwonenden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vermoedelijk ook gelijkgeschakeld worden met echtgenoten. De voorwaarden zijn dezelfde als in Vlaanderen: op het ogenblik van de schenking minstens één jaar samenwonen en een gemeenschappelijke huishouding voeren. In plaats van 7% schenkbelasting te betalen, is er dan slechts 3% verschuldigd.

3. Schenken en erven bij wettelijk samenwonen

> Wat?

Om wettelijk samen te wonen, dienen jullie een verklaring van wettelijke samenwoning af te leggen bij de burgerlijke stand van jullie gemeente. Net als bij een LAT-relatie en bij feitelijk samenwonen, behouden wettelijk samenwonenden hun eigen vermogen dat ze opbouwden vóór de relatie en de inkomsten die ze verwerven tijdens de relatie.

Wettelijk samenwonenden kunnen (net als feitelijk samenwonenden) een samenlevingsovereenkomst opstellen bij de notaris, maar dat is niet verplicht. Is de wettelijk samenwonende partner (mede-)eigenaar van de gezinswoning? Dan kan die niet verkocht worden zonder het akkoord van de partner. Ook de huisraad is beschermd. Wettelijk samenwonenden dienen in principe een gezamenlijke aangifte voor de personenbelasting in. Als wettelijk samenwonenden zijn jullie “hoofdelijk gehouden tot de huishoudelijke en fiscale schulden”. Dat betekent dat jullie samen aansprakelijk zijn voor bepaalde schulden, zoals schulden voor huisvesting of kinderzorg en fiscale schulden. Als één van de partners niet in staat is om die te voldoen, kan de andere partij daarvoor aansprakelijk worden gesteld. Het is niet zo dat de schuld automatisch wordt verdeeld in een 50/50-verhouding. Als een van de partners de schuld volledig betaalt, heeft die in principe een vordering op de andere partner voor het deel dat die moest bijdragen.

> Niets geregeld bij overlijden?

De langstlevende en wettelijk samenwonende partner erft wettelijk gezien het vruchtgebruik van de gezinswoning en de aanwezige huisraad. Maar let wel: een wettelijk samenwonende partner kan dat erfrecht beperken via een testament, zelfs zonder medeweten van de andere partner (gehuwden kunnen dat niet doen).

Het vruchtgebruik van de gezinswoning erven betekent dat de langstlevende partner in de woning mag blijven wonen na het overlijden van de partner, zelfs als die woning niet van hem of haar is. Hij of zij mag bovendien ook kiezen om de woning te verhuren en van de huuropbrengsten te genieten. De blote eigendom komt toe aan de wettelijke erfgenamen van de overledene (in eerste instantie zijn dat de eventuele kinderen).

Woont u wettelijk samen en wil u dat uw partner iets bijkomends erft als u er plots niet meer bent? Dan moet u zelf stappen zetten, bijvoorbeeld door een testament op te maken of te werken met een derdenbeding.

> Erven?

Erft u iets van uw wettelijk samenwonende partner, dan wordt u in het Vlaams Gewest belast zoals gehuwde partners belast worden. De tarieven voor roerende goederen bedragen 3% in de laagste schijf en 27% in de hoogste schijf. In het Vlaams Gewest genieten wettelijk samenwonenden eveneens van de vrijstelling van successierechten voor de gezinswoning.In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bedraagt het laagste tarief voor roerende goederen 3% en betaalt u in de hoogste schijf 30%. Wettelijk samenwonenden genieten eveneens van de vrijstelling van successierechten voor de gezinswoning.

In het Waals Gewest bedragen de laagste tarieven voor wettelijk samenwonenden 3% en de hoogste tarieven 30% (voor roerende goederen). Een vrijstelling van de erfbelasting op de gezinswoning is eveneens onder voorwaarden mogelijk in het Waals Gewest.

> Schenken?

Als er niets geregeld is onder wettelijk samenwonenden, dan ontvangt de langstlevende partner automatisch dus het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad. Wil u bij leven roerende goederen zoals geld, aandelen, beleggingsfondsen, … schenken? Dan kan dat met een bankgift. Hierop is in de regel geen schenkbelasting verschuldigd. Woont de schenker in het Vlaams Gewest of Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en overlijdt zij/hij in de periode 3 jaar na de schenking? Dan is er alsnog erfbelasting verschuldigd (zie tarieven hierboven). Let op: in het Waals Gewest geldt een periode van 5 jaar. Als u het risico (= de schenker overlijdt binnen de wachtperiode van 3 of 5 jaar) wil vermijden, dan kan een notariële schenking een oplossing bieden. Er moet dan schenkbelasting betaald worden - in Vlaanderen en Brussel is dat 3% en in Wallonië 3,3% - maar nadien is er in regel geen erfbelasting verschuldigd, ook al overlijdt de schenker binnen de 3 of 5 jaar na de schenking.

4. Schenken en erven bij gehuwden

> Wat?

Als jullie gehuwd zijn, dan genieten jullie van bepaalde rechten die bij andere samenlevingsvormen niet standaard inbegrepen zijn. Aan de andere kant engageren jullie zich ook tot een reeks plichten:

• Gehuwden zijn elkaar trouw, hulp, bijstand en samenwoning verplicht.
• Net als bij wettelijk samenwonenden zijn jullie “hoofdelijk gehouden tot de huishoudelijke en fiscale schulden” (zie schenken en erven bij wettelijk samenwonen).
• Als de huwelijkspartner (mede-)eigenaar is van de gezinswoning, dan kan geen van beiden de woning verkopen zonder toestemming van de andere.
• Gehuwden dienen in principe een gezamenlijke aangifte voor de personenbelasting in.

Als koppel kunnen jullie het huwelijksstelsel kiezen dat best bij jullie situatie of wensen past. Bij het wettelijk stelsel (of zonder huwelijkscontract) zijn beroepsinkomsten vanaf de start van het huwelijk gemeenschappelijk. Eigen vermogen van vóór het huwelijk of vermogen dat via een schenking en/of erfenis tijdens het huwelijk is verkregen, blijft in de regel ook eigen. Een tweede optie is het stelsel van scheiding van goederen. In dit stelsel blijft alles apart: het eigen vermogen van vóór het huwelijk, schenkingen of erfenissen ontvangen tijdens het huwelijk én inkomsten verworven tijdens het huwelijk. Anders gezegd: ‘het is elk voor zich’. Willen jullie dat alles gemeenschappelijk wordt (dus ook het eigen vermogen opgebouwd vóór het huwelijk)? Dan kunnen jullie kiezen voor het stelsel van algehele gemeenschap, ook wel het stelsel van de Grote Liefde genoemd. Zijn jullie gehuwd onder dit stelsel en

ontvangt een van beide een vermogen via schenking of testament? Dan kan uitzonderlijk bepaald zijn dat dit eigen moet blijven en niet gemeenschappelijk wordt. Een huwelijkscontract hoeft geen standaarddocument te zijn. Afhankelijk van jullie noden en wensen kunnen jullie zaken toevoegen, bijvoorbeeld om het familievermogen meer te beschermen of de langstlevende partner meer na te laten. Van huwelijksstelsel veranderen is ook mogelijk.

> Niets geregeld bij overlijden?

Wat een huwelijkspartner op basis van het wettelijk erfrecht erft, hangt af van

de familiale situatie:

• Laat een huwelijkspartner afstammelingen na? Dan erft de langstlevende huwelijkspartner het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap. Had uw overleden huwelijkspartner bijvoorbeeld een effectenrekening, dan erft u de toekomstige dividenden en andere inkomsten van die rekening. De blote eigendom van de aandelen en andere effecten gaat naar de afstammelingen.

• Zijn er geen kinderen, maar wel nog ouders en/of broers en zussen, dan erft de langstlevende huwelijkspartner de volle eigendom van de gemeenschappelijke en exclusief onverdeelde goederen en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overleden huwelijkspartner. De volle eigendom van de gemeenschappelijke en exclusief onverdeelde goederen betekent dat de langstlevende echtgenoot deze goederen zowel mag gebruiken als verkopen, en er volledige zeggenschap over heeft. Onverdeeld betekent dat de goederen nog niet werden verdeeld of toegewezen. Een scheiding van goederen betekent bijvoorbeeld niet dat de echtgenoten samen geen bezittingen of schulden kunnen hebben. Denk maar aan het geld op een gemeenschappelijke zichtrekening. Die hebben ze dan in ‘onverdeeldheid’. Het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overleden huwelijkspartner houdt in dat de langstlevende echtgenoot het recht heeft om de goederen te gebruiken en de 'vruchten' (zoals rente, dividenden, enz.) te genieten, maar onder meer niet het recht heeft om deze goederen te verkopen. De blote eigendom van deze goederen gaat naar de ouders en/of broers en zussen van de overledene.

• Zijn er geen afstammelingen, ouders, broers en/of zussen? Dan erft de huwelijkspartner de volle eigendom van de volledige nalatenschap.

Belangrijk is dat huwelijkspartners (naast de kinderen) een beschermd erfdeel hebben, ook wel reserve genoemd. Die reserve bestaat uit het vruchtgebruik van de helft van de

nalatenschap met minimaal het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad.

> Erven?

Roerende goederen die u van uw overleden partner erft, worden in het Vlaams Gewest belast aan de laagste tarieven. Die tarieven bedragen 3% in de laagste schijf en 27% in de hoogste schijf. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest bedragen de laagste tarieven 3% en betaalt u in de hoogste schijf 30%. In alle gewesten genieten gehuwden van de vrijstelling van successierechten voor de gezinswoning.

> Schenken?

Wil u bij leven roerende goederen schenken aan uw huwelijkspartner? Dan kan dat met een bankgift. Hierop is in de regel geen schenkbelasting verschuldigd. Woont de schenker in het Vlaams Gewest of Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en overlijdt zij/hij in de periode 3 jaar na de schenking? Dan is er alsnog erfbelasting verschuldigd (zie tarieven hierboven). Let op: in het Waals Gewest geldt een periode van 5 jaar. Als u het risico (= de schenker overlijdt binnen de wachtperiode van 3 of 5 jaar) wil vermijden, dan kan een notariële schenking een alternatief zijn. Er moet dan schenkbelasting betaald worden - in Vlaanderen en Brussel is dat 3% en in Wallonië 3,3% - maar nadien is er in regel geen erfbelasting verschuldigd, ook al overlijdt de schenker binnen de 3 of 5 jaar.

Apart of samen sparen en beleggen?

Bij Keytrade Bank kan het allebei. Open een gratis KEYPACK (en krijg 5 cent per uitgevoerde verrichting) en/of start met beleggen.