Uw kleinkinderen betrekken bij uw vermogensplanning: 8 vragen en antwoorden

We leven steeds langer. En daarom zien we steeds meer Belgen van hun ouders erven op een leeftijd dat ze die erfenis eigenlijk ‘niet meer nodig hebben’.

Een nalatenschap kan daarom soms veel interessanter zijn voor de kleinkinderen, die zich nog volop moeten lanceren (huis kopen of verbouwen, gezinsuitbreiding, onderneming opstarten, …).

Zomaar 50.000 euro op een spaarboekje van een kleinkind zetten? Dat is meestal geen goede zet. U denkt best eerst na of u alle kleinkinderen strikt gelijk wil behandelen, en of u iets wil geven via een schenking of nalaten in een testament. Ook het fiscale plaatje speelt uiteraard mee.

Omdat het erfrecht en schenkingsrecht heel uitgebreid is, beperken we ons in dit artikel tot de overdracht van roerende goederen (cash geld en beleggingen) van grootouders naar kleinkinderen. We gaan er daarbij ook van uit dat uw kind(eren) nog leven. Elke situatie is uniek. Voordat u een beslissing neemt, is het sterk aangeraden om uw plannen af te toetsen met uw notaris of een specialist ter zake, en natuurlijk ook met de ouders of voogd van uw kleinkinderen.

1. Wat als u niets regelt en overlijdt?

Kleinkinderen hebben niet automatisch recht op (een deel van) uw erfenis als u overlijdt. Zo lang uw kinderen leven, komt alles toe aan de kinderen. Als u niets regelt, dan ontvangen uw kleinkinderen niets.

Als u sterft en u heeft niets geregeld, dan dienen uw erfgenamen erfbelasting te betalen. De tarieven lopen in het Vlaamse Gewest op tot 27% in rechte lijn (in het Waals Gewest en Brussels Hoofdstedelijk gewest tot 30%).

Het kan daarom fiscaal aantrekkelijker zijn om tijdens uw leven te schenken aan uw (klein)kinderen. Let wel op: wat u schenkt, is definitief weg uit uw vermogen. U kunt een schenking niet herroepen, tenzij er sprake is van heel ernstige feiten (poging tot moord bijvoorbeeld).

2. Kunnen uw kinderen uw erfenis doorgeven aan de kleinkinderen?

Dat kan. Uw kinderen kunnen uw nalatenschap namelijk verwerpen, bijvoorbeeld in het geval dat u niets geregeld heeft. Hierdoor komen de kleinkinderen in de plaats als wettelijke erfgenamen. Hét grote nadeel is dat uw kind dan niet selectief mag zijn. Hij of zij moet dan uw volledige erfenis verwerpen, een gedeeltelijke verwerping is niet mogelijk. En dat is in de praktijk niet altijd wenselijk.

In Vlaanderen is een gedeeltelijke generatiesprong wél mogelijk via de doorgeefschenking. Binnen het jaar kan uw kind de nalatenschap waarop erfbelasting werd betaald dan doorschenken aan uw kleinkinderen. Mits naleving van bepaalde voorwaarden zal uw kind dan geen schenkbelasting moeten betalen en uw kleinkinderen geen erfbelasting. De roerende goederen die worden geschonken, hoeven overigens niet dezelfde zijn als de geërfde roerende goederen waarop erfbelasting betaald is. De klemtoon ligt dus eerder op de waarde van de doorgeschonken roerende goederen. Wallonië aanvaardt ook de doorgeefschenking, maar daar moet het bedrag doorgegeven worden binnen de 90 dagen na de aanvaarding. Brussel past dit systeem niet toe.

3. Hoeveel kan u schenken of nalaten aan uw kleinkinderen?

Via een testament of schenking kan u de helft van de waarde van uw vermogen aan uw kleinkinderen geven. De andere helft van uw vermogens (of reserve) is immers verplicht voorbehouden voor uw kinderen (elk een gelijk deel van die helft). Dit vermogen omvat kort gezegd alle aanwezige goederen van de erflater op moment van overlijden alsook alle schenkingen die hij of zij tijdens zijn leven verricht zou hebben. Let wel, er zijn uitzonderingen: u kunt als grootouder bijvoorbeeld niet zomaar uw gezinswoning aan de kleinkinderen schenken. Als we ervan uitgaan dat uw vermogen volledig uit cash geld en beleggingen bestaat, dan heeft u de volledige zeggenschap over de helft van dat vermogen. Die helft kan u over uw kleinkinderen verdelen zoals u dat wenst, in de verhouding die u wenst.

4. Uw kleinkind is meerderjarig. Hoe kan u schenken?

• Met een bankgift

  U schrijft het geld en de beleggingen over naar een rekening op naam van het kleinkind. Hierbij dient u een begeleidend document (pacte adjoint) op te maken, dat bevestigt dat de overschrijving een schenking is. Dat document verstuurt u aangetekend. Uw kleinkind bewaart het dan best onder gesloten omslag. Mocht de fiscus ‘vragen stellen’ dan kan het document geopend worden in bijzijn van de fiscus. Let op dat u bij de overschrijving niet ‘schenking’ in de mededeling zet.Op een bankgift hoeft u geen schenkbelasting te betalen. Let wel: overlijdt u binnen de 3 jaar na de schenking, dan zal uw kleinkind toch erfbelasting betalen. Timing is dus belangrijk, vandaar het belang van de aangetekende zending.

• Een akte bij de notaris

  Voor de schenking van bepaalde beleggingen zoals termijnrekeningen en Tak21- en Tak23-beleggingsverzekeringen dient u sowieso bij de notaris langs te gaan. Ook als u voorwaarden wil koppelen aan de schenking (bijvoorbeeld: het kleinkind mag de beleggingen hebben, maar u wil nog steeds de dividenden ontvangen) gaat u bij de notaris langs. Voor een schenking via de notaris betaalt u wel 3% schenkingsrechten in Vlaanderen en Brussel (3,3% in Wallonië). Uw kleinkind zal er echter nooit erfbelasting op betalen, ook niet als u binnen de 3 jaar overlijdt.

5. Uw kleinkind is minderjarig. Hoe kan u schenken?

Kinderen die jonger zijn dan 18, kunnen zelf geen schenking aanvaarden. De ouders of de voogd (na instemming van de vrederechter) kunnen dat wel. Het geld en de beleggingen worden dan beschikbaar als het kind meerderjarig is (tenzij u dat anders bepaalt in een notariële schenkingsakte).

Stel dat uw kleinkind van 6 jaar een echt schatje is. Maar wat als dat schatje op zijn 17e helemaal ontspoort en u zich de schenking beklaagt ...? Om die reden kan het interessant zijn om voorwaarden op te nemen in de notariële schenkingsakte. Zoals:

• Een voorbehoud van vruchtgebruik: op die manier heeft u recht op de dividenden en intresten. U kunt in de akte ook laten opnemen dat alleen u het recht heeft om de portefeuille te beheren, beleggingen te (ver)kopen, enzovoort.
• Een schenking onder last: daarbij legt u een bepaalde verplichting op. Bijvoorbeeld dat uw kleinkind u om de 6 maanden een bepaald bedrag moet betalen zolang u leeft.
• Er zijn daarnaast nog andere technieken om controle te behouden. Uw notaris kan u die in detail toelichten.

6. U wil (nog) niet schenken, maar wil wel iets nalaten aan de kleinkinderen?

Dan is een testament, levensverzekering of derdenbeding een oplossing. Het grote voordeel is dat u de touwtjes in handen houdt terwijl u leeft. Een testament, levensverzekering of derdenbeding kunt u namelijk altijd aanpassen of zelfs volledig herroepen. Vergeet echter niet dat u maximaal de helft van uw vermogen kunt toewijzen aan de kleinkinderen. En dat uw kleinkinderen wellicht erfbelasting zullen betalen (op legaten die niet meer dan 12.500 euro bedragen betalen de kleinkinderen geen erfbelasting in Vlaanderen. In Brussel en Wallonië geldt er een vrijstelling op de eerste schijf van respectievelijk 15.000 euro en 12.500 euro).

• Door een testament

  U kunt daarbij ook kiezen om de blote eigendom aan uw kleinkind na te laten, en het vruchtgebruik aan uw kind. Op die manier zorgt u ervoor dat uw kind nog een oogje in het zeil kan houden en de eventuele dividenden of interesten opstrijkt.

• Met een derdenbeding

  Bij een derdenbeding opent u een spaarrekening of beleggingsrekening in uw eigen naam, maar legt u vast dat de tegoeden bij uw overlijden of op een datum naar keuze vrijkomen en naar uw kleinkind gaan.

• Via een levensverzekering

  In dit geval sluit u een levensverzekering af en duidt u uw kleinkind aan als begunstigde. Net als bij een derdenbeding kunt u een datum naar keuze kiezen.

7. U heeft uw kleinkinderen begunstigd in een testament, maar u overlijdt terwijl ze nog minderjarig zijn?

Kinderen die jonger zijn dan 18, kunnen niet zelf een erfenis aanvaarden. Dat moeten de ouders of de voogd doen (met goedkeuring van een vrederechter). Het geld of de beleggingen die u nalaat zullen eerst op een geblokkeerde rekening komen. Die wordt pas gedeblokkeerd als uw kleinkind meerderjarig wordt. Heeft u bijvoorbeeld beleggingen nagelaten aan uw kleinkind? Dan kan uw kind dit vermogen wel herbeleggen, mits de goedkeuring van de vrederechter.

8. Kan u een spaar- of beleggingsrekening openen op naam van een kleinkind?

Nee, dat kan niet - zowel niet voor minderjarige als voor meerderjarige kleinkinderen. U kunt uiteraard wel geld of effecten overschrijven naar een rekening op naam van het kleinkind.