Schenken vs erven: wat is fiscaal het meest interessant?

Wat gebeurt er met mijn vermogen als ik er (plots) niet meer ben? Niet de meest opbeurende vraag om ’s morgens mee wakker te worden. Toch kan het raadzaam zijn om er jaarlijks eens bij stil te staan. Op die manier bespaart u uw nabestaanden niet alleen kopzorgen, maar misschien ook een torenhoge rekening van de fiscus.

Als u overlijdt, dan moeten uw erfgenamen successierechten (erfbelasting) betalen. Hoeveel de successierechten bedragen hangt onder meer af van:

• De graad van verwantschap: de tarieven voor kinderen en tussen partners zijn bijvoorbeeld fors lager dan de tarieven voor wie geen familie is.
• De omvang van de erfenis: de erfbelasting werkt volgens een systeem van progressieve schijven. Een bedrag dat in een hogere schijf komt, wordt zwaarder belast (zie verder).
• Het gewest waarin de erflater de laatste 5 jaar voor het overlijden het langst zijn woonplaats had. De tarieven zijn niet in heel België gelijk.

Afhankelijk van deze factoren kan de erfbelasting variëren van 3% tot 30% in rechte lijn en tussen echtgenoten en wettelijk samenwonenden.

Tarieven in rechte lijn en tussen echtgenoten en wettelijk samenwonenden

Tussen broers en zussen liggen de tarieven (afhankelijk van het gewest) fors hoger: 20% in de laagste schijf en 65% in de hoogste schijf. Tussen ‘vreemden’ bedragen ze zelfs 25 tot 80% (afhankelijk van het gewest).

Successierechten worden berekend op de waarde van zowel de roerende (geld, beleggingen, juwelen …) als onroerende goederen (vastgoed, bouwgrond ...) van de overledene. Ook de goederen die zich in het buitenland bevinden worden meegerekend.

In rechte lijn worden de successierechten berekend op het netto-aandeel dat elke begunstigde krijgt. De berekening gebeurt dus begunstigde per begunstigde, afhankelijk van zijn of haar verwantschap. Bestaande schulden en begrafeniskosten worden in mindering gebracht. Op successierechten bestaan er ook verschillende vrijstellingen en verminderingen in de drie gewesten.

Schenken: een aantrekkelijk alternatief?

Of u nu 25 of 75 bent: zodra u een vermogen opbouwt, is het een slimme zet om ook aan vermogensplanning te doen. Als u niets onderneemt, zullen uw nabestaanden immers successierechten moeten betalen. Daarom kan het interessant zijn om bijvoorbeeld een schenking te overwegen.

Aan een schenking zijn voordelen verbonden, maar ook nadelen. In tegenstelling tot een testament dat u voortdurend kan aanpassen, is een schenking definitief. Wat u dus schenkt, kan u niet terugeisen (tenzij in heel uitzonderlijke gevallen). Vooraleer u een schenking doet, heeft u dus best een helder zicht op uw toekomstige inkomsten en uitgaven.

U dient bij een schenking ook rekening te houden met de zogenaamde reserve. Dat is het deel van het vermogen dat voorbehouden is voor de langstlevende echtgeno(o)t(e) en/of kinderen en dus niet kan geschonken worden. Uw kinderen hebben sowieso recht op de helft van de nalatenschap, elk volgens een gelijk deel. Heeft u 2 kinderen, dan hebben zij dus elk recht op ¼ van de nalatenschap. Dat deel is onaantastbaar. Als u een schenking doet, zal u er rekening mee moeten houden dat elk kind dus op het einde van de rit recht heeft op minstens een gelijk deel van de helft van uw nalatenschap.

Er zijn verschillende manieren om een schenking te doen (we beperken ons hier tot het schenken van Belgische roerende goederen tussen particulieren in België). De meest courante is via een bankgift of via een Belgische notaris. Welke voor u het meest geschikt is, hangt af van de goederen die u wil schenken (aandelen op naam kunnen bijvoorbeeld alleen via een notariële akte), de voorwaarden die u aan de schenking wil koppelen, de mate van bewijskracht die u wenst en het zogenaamde risico van de 3-jaarsperiode (zie verder).

• Met een bankgift. Hiermee schrijft u geld of effecten (aandelen, obligaties, beleggingsfondsen, …) over naar de rekening van de begunstigde. U betaalt hierop geen schenkbelasting en hoeft niet langs te gaan bij de notaris. Als u echter binnen de 3 jaar overlijdt, dan betaalt de begunstigde alsnog successierechten. Momenteel bedraagt deze termijn 3 jaar in België, maar de kans bestaat dat deze termijn in het Vlaams Gewest verlengd zal worden tot 4 jaar.
• Bij een Belgische notaris. De notaris stelt een akte op en zal deze registreren. In dit geval betaalt u wel schenkingsrechten van 3 of 3,3%. Aan deze akte kunnen verschillende clausules worden toegevoegd. Schenkt u bijvoorbeeld een beleggingsportefeuille, dan kan u bijvoorbeeld vastleggen dat alle inkomsten uit uw beleggingen (bijvoorbeeld dividenden) nog steeds aan u toekomen tot aan uw overlijden. Er zijn ook nog andere technieken mogelijk zoals een beding van conventionele terugkeer, een vervreemdingsverbod, een verbod tot inbreng in de huwgemeenschap, enzovoort. Met een bankgift zijn de mogelijkheden veel beperkter.

Het tarief van de schenkbelasting bedraagt in het Vlaams en Brussels Gewest 3%. In het Waals Gewest bedraagt dan het tarief 3,3%. Dit zijn vaste tarieven (dus niet volgens schijven zoals bij de successierechten).

Wanneer is een ‘cadeau’ een schenking?

Een handvol bankbiljetten onder de kerstboom voor uw kinderen of kleinkinderen: of dat als een schenking aanzien wordt, hangt ervan af. Wettelijk gezien is er geen exacte grens vastgelegd op wat u jaarlijks als cadeau mag geven. In de praktijk zal de fiscus echter kijken naar uw totale vermogen. Is de waarde van alle cadeaus lager dan 1% van uw totale vermogen, dan is het effectief een ‘cadeau’. Is de waarde van alle cadeaus hoger dan 1% van uw totale vermogen, dan zal de fiscus dit als ‘een schenking’ zien. U kunt dus elk jaar tot 1% van uw totale vermogen cadeau doen.

Conclusie? De keuze tussen een bankgift of akte dient u goed af te wegen. Elk hebben ze hun voor- en nadelen. Indien u een bankgift doet, dan kunt u die later tijdens uw leven nog spontaan laten registreren. Hierop betaalt u dan wel schenkingsrechten van 3 of 3,3%.