U kan uw kind niet onterven: feit of fabel?

Ouders kunnen een kind niet volledig onterven. Tenminste: als het kind dat zelf niet wil. Klinkt ingewikkeld? We leggen het graag even uit.

In theorie kan u een kind niet onterven. Het erfrecht voorziet namelijk dat zowel uw kinderen als de langstlevende huwelijkspartner een bijzondere bescherming genieten. Als u overlijdt, dan hebben zij een erfdeel waar ze minstens recht op hebben. Dat minimum erfdeel wordt in het jargon de ‘reserve’ genoemd.

Hoe groot is het minimum erfdeel?

Uw kinderen hebben samen recht op de helft van uw nalatenschap. Heeft u één kind, dan heeft hij of zij minstens recht op 1/2 van de waarde van uw nalatenschap. Zijn er twee kinderen, dan hebben ze elk recht op 1/4 van uw totale nalatenschap. Bij drie kinderen is dat 1/6. De helft van de koek komt dus altijd aan de kinderen toe, en elk hebben ze recht op een gelijk deel van die helft. Dat geldt overigens niet alleen voor uw ‘eigen biologische’ kinderen, maar ook voor geadopteerde kinderen en kinderen die buiten een huwelijk zijn geboren. De andere helft mag u nalaten aan wie u wil. Als u twee kinderen heeft, dan kan u dus één kind bevoordelen door uw vrij beschikbaar deel volledig aan hem of haar na te laten, bijvoorbeeld via een testament. Op die manier ontvangt het benadeelde kind slechts 1/4 van uw nalatenschap, en het andere kind 3/4. Het testament biedt dus al een eenvoudige oplossing om kinderen te bevoordelen of benadelen. En er is meer …

Uw kind onterven met een testament

Hoewel u een kind in theorie dus niet (volledig) kan onterven, zijn er manieren om dat toch te doen. Of beter: proberen te doen. Opnieuw biedt het testament hier een mogelijke oplossing. U kan namelijk met de hulp van een notaris een testament laten opstellen waarmee u een kind formeel onterft. Bijvoorbeeld door in het testament te laten opnemen dat uw volledige nalatenschap exclusief aan één van uw kinderen moet toekomen. Het staat u wel degelijk vrij om zo’n testament op te stellen. Maar het biedt u geen (volledige) zekerheid. Een benadeeld kind kan - maar hoeft niet als hij of zij dat niet wenst - immers stappen ondernemen om tóch het deel te krijgen waar hij of zij recht op heeft. Dat moet op eigen initiatief gebeuren. Want hoewel het erfrecht aan de ene kant bepaalt dat elk kind recht heeft op een minimum erfdeel, voorziet de wet niet in mechanismen om benadeelde kinderen automatisch te beschermen. Daarom kan u effectief proberen om een kind formeel te onterven via een testament. Het benadeelde kind kan (maar moet niet) dan tot een minnelijke schikking komen met de begunstigden van de nalatenschap als het niet akkoord gaat met de bepalingen in uw testament. Of kan een procedure starten bij de rechtbank, een zogenaamde ‘vordering tot inkorting’. De naam zegt het zelf: met deze procedure zal een legaat of een schenking ingekort worden zodat het benadeelde kind zijn minimum erfdeel erft. Kortom, u kan uw kind enkel volledig onterven als hij of zij daar geen graten in ziet. U kan dus in uw testament laten bepalen dat er niets naar het kind gaat. Heeft uw kind er na uw overlijden geen bezwaar tegen, dan zal het testament wel degelijk volgens uw wensen worden uitgevoerd.

Andere technieken om een kind te proberen onterven

Het testament is één manier waarmee u kan proberen om een kind te onterven. Er zijn nog andere mogelijkheden:

• Het is mogelijk om een schenking doen aan een kind dat u wil bevoordelen, of aan iemand anders. Maar net als bij een testament kan het benadeelde kind na uw overlijden een vordering tot inkorting doen bij de rechtbank, als blijkt dat u tijdens uw leven te royaal bent geweest in het wegschenken van uw vermogen. Na uw overlijden zal namelijk de ‘fictieve massa’ worden samengesteld. Dat is de waarde van uw totale nalatenschap, vermeerderd met de schenkingen die gebeurd zijn tijdens uw leven, en verminderd met de schulden. Op basis van die fictieve massa wordt de koek dan verdeeld. Wel is het zo dat in de praktijk schenkingen via handgift of bankgift na enkele jaren soms 'vergeten' worden bij de samenstelling van de fictieve massa. Een optie die in de praktijk moeilijk haalbaar is als de relatie verzuurd is - maar wel het vermelden waard - is een punctuele erfovereenkomst bij de notaris. In het kader van zo'n overeenkomst doet u een schenking aan iemand die u wil bevoordelen, en aanvaardt het kind dat benadeeld wordt schriftelijk dat zijn of haar reserve aangetast mag worden.
• Via de aankoop van extra vastgoed kan u gericht een kind benadelen. Dat kan namelijk met de techniek van de gesplitste aankoop. Stel: u heeft twee kinderen, een zoon en een dochter. U wil uw zoon benadelen en uw dochter bevoordelen. U koopt het vruchtgebruik van de woning, en uw dochter koopt de blote eigendom. Niets verplicht u immers om ook uw zoon bij de gesplitste aankoop te betrekken. Bij uw overlijden gaat het vruchtgebruik van de woning dan automatisch over naar uw dochter, zonder dat uw benadeelde zoon zijn reserve kan laten gelden. Let wel, aan een gesplitste aankoop zijn specifieke voorwaarden verbonden. Stem uw plannen dus goed af met uw notaris.
• Een alternatief is om alles na te laten aan uw huwelijkspartner. Dat kan door een ‘langst-leeft-al-heeft’-beding aan het huwelijkscontract toe te voegen. Hierdoor zal bij uw overlijden de volledige nalatenschap toekomen aan de langstlevende huwelijkspartner. Maar ook dat is niet interessant als u specifiek één kind wil onterven (de andere moet immers ‘wachten’ op de nalatenschap totdat beide ouders overleden zijn). Bovendien is het slechts een tijdelijke oplossing. Als ook de langstlevende echtgenoot overlijdt, valt de nalatenschap immers opnieuw open. Zo’n beding is vaak fiscaal ook niet aantrekkelijk; de fiscus passeert immers twee keer: de eerste keer als u overlijdt, en de tweede keer als u echtgenoot overlijdt. Het kan daarom eventueel interessanter zijn om te opteren voor een keuzebeding waardoor de langstlevende de keuze heeft om al dan niet de gezinswoning uit de nalatenschap te nemen (maar dan ligt de beslissing wel bij de langstlevende partner, niet bij u die uw succesie wil regelen.) Deze tecniek is bovendien vooral interessant om de langstlevende partner te beschermen, en niet zozeer in het kader van een onterving.
• U kan ervoor zorgen dat er (bijna) geen nalatenschap meer is. Anders gezegd: u jaagt al uw vermogen erdoor, zodat er ook niets meer te erven valt. Alleen is het in de praktijk niet haalbaar om dat te timen: want wat als alles weg is en u nog 10 jaar leeft? U zou daarmee ook eventuele andere erfgenamen benadelen, want er blijft ook niets over voor hen. Als u één kind heeft, kan een oplossing wel zijn om uw woning te verkopen op lijfrente aan een derde. Simpel gezegd: u verkoopt uw woning, en krijgt hiervoor tot uw overlijden een maandelijkse rente. Ondertussen mag u in de woning blijven. Op die manier verdwijnt de woning uit uw nalatenschap, en kan uw enig kind uw huis of appartement dus niet erven. Heeft u twee kinderen, dan heeft het weinig zin de woning op lijfrente te verkopen aan het kind dat u wil bevoordelen. In zo’n geval kan het zijn dat de fiscus dit zal behandelen als een schenking omdat er effectief sprake is van bevoordeling, bijvoorbeeld een te lage rente of verkoopprijs. Het is tot slot ook geen zuivere bevoordeling: het kind krijgt inderdaad de woning en de woning is wel uit de nalatenschap, maar het 'bevoordeelde' kind betaalt er wel voor.
• Een radicale oplossing kan tot slot zijn om naar het buitenland te verhuizen. Het erfrecht verschilt immers van land tot land. Als inwoner van België bedraagt het vrij beschikbaar deel van uw nalatenschap de helft. In andere landen is dat aandeel hoger, en in sommige landen bestaat er zelfs helemaal geen reserve (zoals in het Verenigd Koninkrijk). Let wel: u moet dan ook effectief verhuizen. Een tweede verblijf kopen in het buitenland telt bijvoorbeeld niet. Laat u dus heel goed informeren over de mogelijke gevolgen van een dergelijke beslissing.

Tot slot: denk ook aan de andere erfgenamen

Het onterven van een kind kan tot grote spanningen en ruzies leiden tussen de nabestaanden. Het is best mogelijk dat het onterfde kind juridische stappen onderneemt. Een manier om hierop te anticiperen kan zijn door een duidelijk motivatie achter te laten voor het benadeelde kind. Bijvoorbeeld door een brief bij het testament te voegen. Beter is nog tijdens uw leven zelf het gesprek (te proberen) aan te gaan met het kind dat u wil onterven. Zo wordt de kans mogelijk kleiner dat u andere erfgenamen met een complexe situatie opzadelt. Hoe dan ook is het altijd raadzaam om een beroep te doen op de expertise van uw notaris. Hij of zij kan u - specifiek voor uw situatie - wijzen op de mogelijkheden en risico's.