Hoe natuurrampen de economie en markten beïnvloeden

De aardbevingen die begin februari Turkije en Syrië troffen, eisten een zware tol. De jongste cijfers duiden op ruim 50.000 doden en meer dan 100.000 gewonden. Bovendien zijn ruim 9 miljoen mensen getroffen omdat hun woning in puin ligt of omdat ze hun job niet meer kunnen uitoefenen. De VN becijferde dat er 1 miljard USD nodig is om de eerste noden te verlichten. Hoewel verschillende landen samen al ruim 550 miljoen USD aan steun toezegden, is er nog maar 165 miljoen USD effectief ter beschikking gesteld (situatie 20 maart 2023).

Hoe groot is het kostenplaatje voor de heropbouw?

De schade aan de infrastructuur is immens. Volgens een ruwe schatting werkte de aardbeving meer dan 210.000 gebouwen tegen de grond in Turkije (goed voor ruim 600.000 wooneenheden). Over de grens in Syrië - in een regio die al meer dan 10 jaar het toneel is van conflicten - zou het gaan om ruim 10.000 getroffen gebouwen. Ook heel wat wegen, waterleidingen en andere openbare infrastructuur raakten beschadigd. De VN schat de materiële schade in Turkije op ruim 100 miljard USD. De Wereldbank raamt de schade in Syrië dan weer op 5,1 miljard USD.

Welke impact is er op de Turkse economie en groei?

De aardbeving deed een belangrijk stuk van de Turkse economie ineenstorten. Van alle beroepsactieve Turken, werkt(e) liefst 16% in het getroffen gebied. Vooral landbouw en textielnijverheid zijn cruciale pijlers van de lokale economie. De regio vertegenwoordigde vóór de ramp 11% van de industriële productie van het land en 14% van de landbouwproductie. Hoewel de economische activiteit weer opgestart is, zal het jaren duren voordat de situatie in de regio weer normaal is.

De meningen over de impact op de economische groei van Turkije zijn verdeeld. Volgens de European Bank for Reconstruction and Development zal de aardbeving dit jaar leiden tot een verlies van maximaal één procent van het bbp van Turkije. Dit wordt beschouwd als een ‘redelijke schatting’ vanwege de verwachte impuls van de wederopbouw later dit jaar. Ratingagentschap Moody’s ziet het positiever. Een maand na de aardbeving stelde ze haar groeiperspectieven voor Turkije zelfs bij van 2 naar 2,3% in 2023, en van 3 naar 4% in 2024. Het gezaghebbende ratingagentschap verwijst hiervoor ook naar de economische boost door de heropbouw.

Na de ramp: wat met het economische plaatje op langere termijn?

Hoewel het erg cynisch klinkt, brengen natuurrampen in het algemeen extra economische activiteit met zich mee. Vooral dan in de bouwsector, maar ook in de bredere economie. Er is immers niet alleen nood aan beton en staal, maar ook aan nieuwe apparatuur in ziekenhuizen, nieuwe meubels in de woonkamers, nieuwe machines in de fabrieken … De vraag is echter: is die (tijdelijke) economische boost wel voldoende om de economische verliezen goed te maken?

Recent onderzoek naar de impact van natuurrampen op de economische groei wijst uit dat de verliezen niét worden gecompenseerd door bovengemiddelde groeipercentages in de nasleep van de ramp. In de studie werd de economische impact van meer dan 12.000 'kleine' en 'grotere' natuurrampen onderzocht, die tussen 1970 en 2019 plaatsvonden. De onderzoekers becijferden dat getroffen economieën een gemiddeld verlies lijden van 2,1 tot 3,7 procentpunt van het bruto binnenlands product in het jaar van de ramp, maar dat verlies nadien niet gecompenseerd wordt. De gemiddelde groeipercentages in de jaren vóór en na de ramp zijn niet statistisch verschillend, wat erop wijst dat natuurrampen geen invloed hebben op de economische groei op middellange termijn. De negatieve effecten van natuurrampen op de groei blijken wel groter voor armere landen, wat erop duidt dat het economische effect van natuurrampen ook een kwestie van economische ontwikkeling is.

Feit of fabel: natuurrampen veroorzaken grotere economische schade dan vroeger?

De voorbije decennia hebben verschillende natuurrampen enorme schade aangericht. Denk bijvoorbeeld aan de aardbevingen in Northridge (VS - 1994) en Kobe (Japan - 1995), de tsunami in Azië (2004), orkanen zoals Katrina (VS - 2005) en Harvey (VS - 2017), en de aardbeving en tsunami in Japan (2011). Telt u dat allemaal bij elkaar op, dan komt u bovenop de menselijke tol aan honderden miljarden USD aan verliezen. De natuurramp die Japan in 2011 trof - met een nucleair incident als gevolg - veroorzaakte alleen al voor 220 miljard USD aan schade, en was daarmee de duurste natuurramp ooit.

De (voor inflatie gecorrigeerde) verliezen door natuurrampen zijn de afgelopen decennia toegenomen. Het aantal natuurrampen dat aanzienlijke verliezen veroorzaakt nam sinds de jaren tachtig met een factor drie toe. Bevolkingsgroei (hoe meer mensen in een rampgebied verblijven, hoe groter de verliezen) en economische groei (waardoor welvaart stijgt en we meer waardevolle goederen en infrastructuur hebben die beschadigd kunnen worden) zijn nog steeds de belangrijkste aanjagers van stijgende verliezen door natuurrampen. Klimaatverandering kan de frequentie en/of intensiteit van toekomstige natuurrampen in de toekomst doen stijgen, waardoor de economische schade alleen maar groter kan worden.

Wat is het effect van natuurrampen op de beurs?

De Turkse beurs (Borsa Istanbul 100 Index) kelderde na de aardbevingen in een paar dagen met 16%, waarbij de verliezen zich opstapelden tot 35 miljard USD. Uiteindelijk grepen de autoriteiten in en werd de beurs enkele dagen gesloten. Op de dag van de heropening veerden de markten helemaal op. Een van de redenen was dat de Turkse overheid pensioenfondsen verplichtte om hun blootstelling aan aandelen te verhogen. Bovendien werd een taks op buybacks van 15% teruggebracht naar 0%. Daarnaast verlegden beleggers hun focus van paniek naar de opportuniteiten die met de heropbouw komen. Amper 10 dagen na de aardbevingen stond de beurs weer op het niveau van vóór de ramp.

Het marktscenario in Turkije - een scherpe daling gevolgd door een even scherpe heropleving - is geen universeel scenario. Orkaan Katrina bijvoorbeeld veroorzaakte in 2005 ruim 150 miljard USD aan materiële schade, maar veroorzaakte nauwelijks schade aan de S&P500. Integendeel, in de week van de ramp steeg de index zelfs met 1,1%. Een ander verhaal was het met de Japanse Nikkei 225 die na de ramp in 2011 stevig in het rood dook, en bijna 20 maanden nodig had om zich helemaal te herstellen. Er valt historisch gezien dus weinig zinvols te vertellen over de grootte van de impact van natuurrampen op beursprestaties. Volgens een studie die de impact naging van natuurrampen in meer dan 100 landen op 27 beurzen varieert het effect vooral naargelang het soort ramp en de plaats waar die zich voordoet. Zo hebben biologische rampen (zoals epidemieën en pandemieën) over het algemeen een grote impact op de markten dan geologische rampen (aardbevingen, vulkaanuitbarstingen). Geologische rampen veroorzaken dan weer meer impact dan overstromingen. Dezelfde studie wijst uit dat Europese markten gevoeliger zijn voor de impact van natuurrampen, gevolgd door de Amerikaanse en Aziatische. Tot slot is het effect van natuurrampen op beurs vaak regionaal geconcentreerd; over het algemeen is er weinig besmetting naar buitenlandse beurzen, wijst ander onderzoek uit.

Historisch gezien zijn het door de mens veroorzaakte rampen die de grootste bedreiging voor de continuïteit van de markt hebben gevormd. Denk aan gebeurtenissen zoals de crash op Wall Street in 1929 en de financiële crisis in 2008.

Hoe kan u zich als belegger best positioneren tijdens en na een natuurramp?

Paniek is zelden een goede raadgever. Financiële markten zijn historisch gezien erg veerkrachtig gebleken. Ondanks de initiële schok die natuurrampen veroorzaken, herstellen markten zich na verloop van tijd. Soms heel snel (zoals recent in Turkije), soms traag (zoals met Japanse aandelen na de ramp in 2011). Rampen komen - hoe cynisch het ook klinkt - immers ook met beleggingsopportuniteiten. Regeringen en centrale banken kunnen bovendien optreden om de economie te stabiliseren na een ramp. Financiële, fiscale en monetaire maatregelen helpen dan de negatieve impact op financiële markten te verminderen. Gewoon het hoofd koel houden kan dus een goede strategie zijn voor langetermijnbeleggers.

Als u in een specifieke regio hebt belegd die getroffen werd door een ramp, is 'stilzitten' uiteraard niet volledig risicovrij, vooral dan op de korte termijn. Natuurrampen kunnen leiden tot een (verdere) daling van de koersen. Daarnaast kunnen natuurrampen de economie en het consumentenvertrouwen van een regio of land verstoren, wat kan leiden tot een afname van de bedrijfsactiviteit en negatieve gevolgen hebben voor uw belegging op langere termijn. Beleggers met een lange beleggingshorizon en een gespreide portefeuille kunnen zich dus wellicht beter richten op het potentiële rendement dat gepaard gaat met het herstel van de markt na een ramp. Bovendien kunnen beleggers die hun portefeuille diversifiëren, het risico van blootstelling aan rampen beperken. Beleggers met een veel kortere beleggingshorizon en een sterke concentratie in een getroffen regio kunnen overwegen om hun posities af te bouwen, met het risico dat ze de rebound op langere termijn missen, maar met het mogelijke voordeel dat ze verdere verliezen beperken.